| Масты | |||||
| трансьліт. Masty | |||||
 Вуліца | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1486 | ||||
| Горад з: | 1955 | ||||
| Краіна: | Беларусь | ||||
| Вобласьць: | Гарадзенская | ||||
| Раён: | Мастоўскі | ||||
| Насельніцтва: | 15 770 чал. (2019)[1] | ||||
| Часавы пас: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +375 1515 | ||||
| Паштовы індэкс: | 231591 | ||||
| Нумарны знак: | 4 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 53°24′30″ пн. ш. 24°32′0″ у. д. / 53.40833° пн. ш. 24.53333° у. д.Каардынаты: 53°24′30″ пн. ш. 24°32′0″ у. д. / 53.40833° пн. ш. 24.53333° у. д. | ||||
Масты на мапе Беларусі ±   Масты | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
Масты́[2] — места ў Беларусі, на рацэ Нёмане пры ўтоку ў яе ракі Зальвянкі. Адміністрацыйны цэнтар Мастоўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2019 год — 15 770 чалавек[1]. Знаходзяцца за 60 км на паўднёвы ўсход ад Горадні. Вузел чыгунак і аўтамабільных шляхоў на Горадню, Ліду, Ваўкавыск.
Масты — даўняе мястэчка гістарычнай Гарадзеншчыны. Сучаснае места Масты ўзьнікла ў 1920-я на месцы маёнтку Зальвяны, старажытнаму мястэчку адпавядаюць цяперашнія Масты Правыя і Левыя[3].
Зьмест
- 1 Гісторыя
- 1.1 Вялікае Княства Літоўскае
- 1.2 Пад уладай Расейскай імпэрыі
- 1.3 Найноўшы час
- 2 Насельніцтва
- 2.1 Дэмаграфія
- 2.2 Рэлігія
- 2.3 Адукацыя
- 2.4 Мэдыцына
- 2.5 Культура
- 3 Эканоміка
- 4 Турыстычная інфармацыя
- 4.1 Інфраструктура
- 4.2 Славутасьці
- 4.3 Страчаная спадчына
- 5 Асобы
- 6 Галерэя
- 7 Месты-сябры
- 8 Крыніцы
- 9 Літаратура
- 10 Вонкавыя спасылкі
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Першы пісьмовы ўпамін пра Масты як цэнтар воласьці Гарадзенскага павету Троцкага ваяводзтва зьмяшчаецца ў Літоўскай мэтрыцы і датуецца 1486 годам[4]. У 1514 годзе паселішча атрымала статус мястэчка. У 1539 годзе ў Мастах збудавалі касьцёл, зямлю для якога вылучыла вялікая княгіня Бона Сфорца. Паводле рэвізіі 1561 году, у мястэчку было 9 вуліцаў (Гарадзенская, Менская, Ваўпянская, Віленская, Дзярэчынская, Пяскоўская, Млінская), паром і прыстань. Значную долю ў гандлі Мастоў займаў лес, які сплаўлялі па Нёмане ў Горадню, Коўна і Каралявец[5]. Па 1589 годзе[4] мястэчка ўвайшло ў склад Гарадзенскай эканоміі[6].
У 1601, 1633, 1653 і 1677 гадах згодна з адпаведнымі каралеўскімі прывілеямі Масты атрымалі некаторыя мескія вольнасьці. Прывілей 1633 году дазваляў праводзіць тут штотыднёвыя таргі і 2 кірмашы штогод. На 1673 год у мястэчку жыло 109 радзінаў[4].
Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Масты апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, з 1801 году ў Гарадзенскім павеце Гарадзенскай губэрні. У 1-й палове XIX стагодзьдзя павялічылася суднаходзтва і сплаў лесу. На 1833 год у мястэчку было 164 драўляныя будынкі.
Паводле вынікаў перапісу (1897), у Мастах працавалі народная вучэльня і ліманаднае прадпрыемства. У 1907 годзе чыгунка злучыла паселішча з Горадняй, Лідай, Ваўкавыскам. У Першую сусьветную вайны зь верасьня 1915 да сьнежня 1918 году мястэчка займалі нямецкія войскі.
Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Масты абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР[7]. Згодна з Рыскай мірна дамовай (1921) Масты апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Гарадзенскага павету Беластоцкага ваяводзтва. У 1927 годзе ў мястэчку збудавалі фанэрны завод (у 1931 годзе на ім працавалі 400 чалавек). 17 верасьня 1939 году каля Мастоў мясцовыя камуністы-дывэрсанты зрабілі засаду на чыгунцы, па якой эвакуяваліся польскія жаўнеры[8].
2 лістапада 1939 году Масты ўвайшлі ў БССР, дзе ў кастрычніку 1940 году атрымалі афіцыйны статус працоўнага пасёлку, а з 15 студзеня таго ж году сталі цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 13 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй, у складзе акругі «Беласток» правінцыі Ўсходняя Прусія.
22 ліпеня 1955 году Масты атрымалі статус места. 25 сьнежня 1962 году Мастоўскі раён ліквідавалі[9], Масты былі перададзеныя ў склад Ваўкавыскага раёну[10]. 6 студзеня 1965 году зноў сталі цэнтрам адноўленага раёну[11].
- Места на старых здымках
Масты Правыя. Касьцёл
Масты Правыя. Інтэр’ер касьцёла
Масты Правыя. Помнік паўстанцам
Зальвяны. Сядзіба
Фабрыка Канапацкіх
Чыгуначная станцыя, 1904 год
Чыгуначная станцыя, 1930-я
Нёман
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XVIII стагодзьдзе: 1797 год — 622 чал.
- XIX стагодзьдзе: 1830 год — 368 муж., зь іх шляхты 4, духоўнага стану 2, мяшчанаў-юдэяў 156, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 206[12]; 1833 год — 981 чал.; 1885 год — 1317 чал. (623 муж. і 694 жан.), зь іх 380 юдэяў[13]; 1897 год — 2633 чал.[14]
- XX стагодзьдзе: 1940 год — 4,7 тыс. чал.[15]; 1970 год — 11,6 тыс. чал.[16]; 1973 год — 12,3 тыс. чал.; 1998 год — 18,5 тыс. чал.
- XXI стагодзьдзе: 2004 год — 17,4 тыс. чал.; 2006 год — 16,8 тыс. чал.; 2009 год — 16 595 чал.[17] (перапіс); 2016 год — 15 948 чал.[18]; 2017 год — 15 883 чал.[19]; 2018 год — 15 838 чал.[20]; 2019 год — 15 770 чал.[1]
Рэлігія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Мастах дзейнічае некалькі рэлігійных супольнасьцяў:
- Каталіцкая парафія п. н. Маці Божай Тройчы Цудоўнай. Утварылася ў 1992 годзе, касьцёл збудавалі ў 1997 годзе, кансэкравалі 22 ліпеня 2000 году. Абслугоўвае: кс. Рышард Якубец, Мікелеўшчына.
- Праваслаўны прыход у гонар абраза Божай Маці «Усіх смуткуючых Радасьць» (1997). Настаяцель: протаярэй Уладзімер Саверчанка. Клір: ярэй Віктар Шнайдар.
- Праваслаўны прыход у імя Сьв. прарока Іліі (1988). Настаяцель: ярэй Уладзімер Мазгоў.
Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Мастах працуюць 4 сярэднія і 1 базавая школы, спартовая школа і школа мастацтваў, 5 дашкольных установаў.
Мэдыцына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе тэрытарыяльнае мэдычнае аб’яднаньне.
Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дзейнічаюць 5 бібліятэк, 2 дамы культуры, кінатэатар.
Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай, лёгкай і харчовай прамысловасьці.
- ААТ «Мастоўдрэў»
- РУП «Мотэкс»
Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У навакольлі зона адпачынку дзяржаўнага значэньня «Масты». У месьце працуе музэй «Лес і чалавек». Спыніцца можна ў гасьцініцы «Масты»[21].
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Гаспадарчая пабудова (ХІХ ст.)
- Царква Сьвятога Прарока Ільлі (1910)
- Чыгуначная станцыя (ХІХ ст.)
Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі
Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Тацьцяна Баўкалава (нар. 1959) — беларуская акторка
Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Краявіды места
Чыгуначная станцыя
Мост
Нёман
Уезд
Месты-сябры[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Астраленка, Польшча
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б в Численность населения на 1 января 2019 г. и среднегодовая численность населения за 2018 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа(рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9. (pdf) С. 275
- ^ Карповіч Л. Масты і Міланскі Эдыкт, Harodnia.com
- ^ а б в Коўкель І. Масты // ВКЛ. Энцыкл. Т. 2. — Менск, 2005. С. 280.
- ^ Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской комиссией для разбора древних актов. Ч. 1. Вильна, 1881. С. 152.
- ^ Мосты: Ист.-экон. очерк / Я. Н. Мараш, И. И. Ковкель, А. С. Себастьян. — Мн.: Беларусь, 1986. С. 8.
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Gimnazjalistów rozstrzeliwali // «Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej“ oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych» № 218 (8424), 17 września 2009. ISSN 0208-9130. — S. 11.
- ^ Об укрупнении сельских районов Республики Беларусь(рас.) / Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 25 декабря 1962 г.
- ^ Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0141-9. С. 95
- ^ Об образовании новых районов Республики Беларусь(рас.) / Указ Президиума Верховного Совета Белорусской ССР от 6 января 1965 г.
- ^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 412.
- ^ Krzywicki J. Mosty (4) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 714
- ^ Коўкель І. Масты // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 94.
- ^ Мосты: Ист.-экон. очерк / Я. Н. Мараш, И. И. Ковкель, А. С. Себастьян. — Мн.: Беларусь, 1986. С. 3.
- ^ Коўкель І. Масты // ЭГБ. Т. 5. — Менск, 1999. С. 95.
- ^ Перепись населения — 2009. Гродненская область(рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа(рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа(рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа(рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
- ^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Менск, 2007.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — Менск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0.
- Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Менск: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0141-9.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885.
- Мосты: Ист.-экон. очерк / Я. Н. Мараш, И. И. Ковкель, А. С. Себастьян. — Мн.: Беларусь, 1986, — 111 с., 2 л. ил.: (Города Белоруссии).
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Масты — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- м. Масты на Radzima.org
- Масты — парафія Маці Божай Тройчы Цудоўнай на Catholic.by
- Здымкі на Globus.tut.by
Масты ў сучасным адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле Беларусі | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| ||||||||
| |||||||||||||||||